Gavgada by Trimbak Aatre| Village Traditions and Cultural Heritage|Rural Life in Maharashtra

“गावगाडा” 

त्रंबक नारायण अत्रे लिखित  “गावगाडा” हे पुस्तक  शतकभर जुने असलं तरी आजही तितकंच प्रासंगिक असलेलं अभिजात साहित्यकृतीमध्ये मोडणारं पुस्तक आहे. पहिल्यांदा १९१५ मध्ये प्रकाशित झालेलं हे पुस्तक त्या काळातील ग्रामीण समाजरचनेचं, अर्थव्यवस्थेचं आणि मानवी नातेसंबंधांचं अत्यंत जिवंत व नेमकं असं चित्रण करतं. गाव म्हणजे फक्त माती, शिवार, शेतकरी नाही तर एक संपूर्ण जीवनशाळा आहे, आणि या जीवनशाळेतील प्रत्येक घटक अत्रे यांनी इतका नेमकेपणाने उकलून दाखवला आहे की वाचकाला पुस्तक वाचताना जणू स्वतः गावात फिरत असल्याचा भास होतो.

या पुस्तकाची सर्वात मोठी खासियत म्हणजे बारा बलुतेदार पद्धतीचे अचूक वर्णन. गावाची स्वयंपूर्ण अर्थव्यवस्था कशी चालत होती, कोणत्या व्यवसायाचा गावाशी कसा संबंध होता, मजूर ते कारागीर सगळेजण एकमेकांवर कसे अवलंबून होते, हे सर्व इतक्या तपशीलाने मांडले आहे की आधुनिक समाजशास्त्र शिकणाऱ्या विद्यार्थ्यांनाही हे पुस्तक अभ्यासग्रंथासारखं वाटावं.

हे पुस्तक पुन्हा प्रकाशनात आणण्याची संपूर्ण कहाणीही तितकीच रोचक आहे. ह.वि. मोटे यांनी स्वतः हे पुस्तक मराठीतील अभिजात ग्रंथ मानून, ते “ज्ञानेश्वरी–तुकाराम गाथा” इतकंच उपलब्ध राहायला हवं असं भाष्य केलं होतं. अशा दिग्गजांचा ठोस सल्ला आणि दुर्मिळ प्रत मिळण्याचा सुदैव यामुळेच “गावगाडा” या अनमोल पुस्तकाचा ठेवा वरदा प्रकाशनाकडून  वाचकांना देता आला.

आजच्या आधुनिक काळातही हे पुस्तक तितकंच महत्त्वाचं का? कारण भारताचा पाया गावात आहे. ग्रामीण जीवन समजून न घेता भारत समजणं अशक्य आहे. परंपरा, सामाजिक व्यवस्था, आर्थिक मॉडेल्स, लोकजीवनातील सहकार, हे सर्व “गावगाडा” आपल्यापर्यंत अगदी जिवंत स्वरूपात पोहोचवतं.

“गावगाडा” हे फक्त पुस्तक नाही, तर आपल्या मातीचा सुगंध, आपल्या संस्कृतीची नाळ आणि आपल्या पूर्वजांचं तत्त्वज्ञान यांची जपलेली खूण आहे. ग्रामीण समाजरचना, समाजशास्त्र, मराठी संस्कृती आणि साहित्य यांचा अभ्यास करणाऱ्या प्रत्येकाने या ग्रंथाचा संग्रही ठेवणे अत्यावश्यक आहे.