"शिवभूमीची शौर्यकथा – महाराष्ट्राचा गोष्टीरूप इतिहास" हे फक्त पुस्तक नाही, तर महाराष्ट्राच्या वैभवशाली भूतकाळाची एक अविस्मरणीय सफर आहे. लेखक श्री. गोविंद अनंत मोडक यांनी हे पुस्तक सोप्या, प्रवाही आणि गोष्टीरूप शैलीत लिहिले आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्मापासून ते मराठ्यांच्या अस्तापर्यंतची गाथा वाचकाच्या मनात कायमचा ठसा उमटवणारी आहे.
शहाजी महाराज – स्वराज्याच्या स्वप्नाची बीजे
शहाजी राजे भोसले हे आदिलशाहीतील एक धाडसी सरदार आणि मुत्सद्दी योद्धा होते. त्यांनी दक्षिणेत मराठ्यांची प्रतिष्ठा वाढवली आणि स्वराज्य स्थापनेचे स्वप्न आपले पुत्र शिवाजी महाराजांच्या मनात रोवले. त्यांच्या कर्तृत्वामुळे मराठेशाहीच्या पायाभरणीची पहिली वीट ठेवली गेली.
छत्रपती शिवाजी महाराज – स्वराज्याचे संस्थापक
शिवाजी महाराजांनी शहाजी राजांच्या प्रेरणेने हिंदवी स्वराज्याची स्थापना केली. तोरणा किल्ल्याच्या विजयाने त्यांनी स्वतंत्र राज्याचा पाया रचला.
त्यांनी न्याय, धर्म, आणि जनकल्याणावर आधारित राज्यव्यवस्था उभारली राज्य हे प्रजेसाठी असते हा त्यांचा विचार आजही लोकांच्या मनात आहे. त्यांच्या प्रशासनात आरमार, गड-किल्ले, आणि मुत्सद्देगिरी यांचा समतोल दिसतो.
संभाजी, राजाराम आणि ताराबाई – संघर्षातून टिकलेले स्वराज्य
शिवाजी महाराजांनंतर संभाजी महाराजांनी औरंगजेबाशी दोन दशकांचा प्रखर संघर्ष केला. त्यांच्या शौर्यपूर्ण बलिदानानंतर राजाराम महाराज आणि महाराणी ताराबाई यांनी मराठ्यांचा झेंडा पुन्हा फडकवला. हा काळ मराठ्यांच्या चिकाटीचा आणि जिद्दीचा प्रतिक ठरला.
शाहू महाराज आणि पेशवे – मराठ्यांचा सुवर्णकाळ
· छत्रपती शाहू महाराजांच्या काळात , पेशवाई युगाची सुरुवात झाली.
· बाळाजी विश्वनाथ पेशवे यांनी राज्य संघटित केले,
· बाजीराव पेशवे यांनी दिल्लीपर्यंत मराठ्यांचा विस्तार साम्राज्याचा केला,
· तर माधवराव पेशवे यांच्या कारकिर्दीत साम्राज्य पुन्हा स्थिरावले. या काळात पुणे हे मराठेशाहीचे राजकीय आणि सांस्कृतिक केंद्र बनले.
पेशवाईचा अंत – गौरवशाली युगाचा शेवट (१७१३–१८१८)
पेशवाईत मराठेशाहीने सर्वोच्च वैभव प्राप्त केले, पण अंतर्गत मतभेद, तिसरे पानिपत युद्ध (१७६१) आणि इंग्रजांची चतुर मुत्सद्देगिरी यामुळे साम्राज्य कमकुवत झाले.
दुसरा बाजीराव यांच्या काळात १८१८ मध्ये इंग्रजांनी पेशवाई संपवली, आणि मराठा साम्राज्याचा तेजस्वी अध्याय इतिहासातून संपला.
निष्कर्ष – मराठा साम्राज्याची शिकवण
शाहाजी महाराजांपासून पेशवाईच्या अंतापर्यंतचा हा प्रवास केवळ सत्ता आणि युद्धाचा नाही, तर संघटन, शौर्य आणि आत्मसन्मानाच्या भावनेचा इतिहास आहे.
हा इतिहास आपल्याला शिकवतो की – "स्वराज्य जिंकणे अवघड नाही, ते टिकवणे हे खरे ध्येय आहे."
